Thuốc giảm cân có hiệu quả không là chủ đề ngày càng được quan tâm. Hiện có hai loại thuốc giảm cân được Bộ Y Tế chấp thuận và FDA phê duyệt cho phép sử dụng trong điều trị giảm cân là orlistat và liraglutide 3,0 mg. Bài viết này chia sẻ chi tiết các loại thuốc giảm cân này, tính hiệu quả và an toàn của chúng.
1. Giới thiệu Thuốc giảm cân
Trong một số trường hợp thừa cân – béo phì, bên cạnh chế độ ăn và tập luyện, bác sĩ có thể chỉ định thuốc hỗ trợ giảm cân nhằm tăng hiệu quả điều trị. Hiện có 2 loại thuốc giảm cân được Cục Quản lý Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) và Bộ Y Tế phê duyệt cho chỉ định giảm cân béo phì, cụ thể là orlistat và liraglutide 3,0 mg. Tuy nhiên, thuốc giảm cân không phải “liều thuốc thần kỳ” – chúng chỉ có vai trò hỗ trợ, và cần được sử dụng đúng chỉ định, đúng cách dưới sự theo dõi của bác sĩ chuyên khoa.
2. Ai nên dùng thuốc giảm cân ?
Thuốc giảm cân thường được khuyến cáo cho người béo phì có BMI ≥ 25, đã áp dụng các biện pháp thay đổi lối sống trong 3 tháng nhưng không giảm được 5% cân nặng. Trước khi dùng thuốc, bệnh nhân cần được đánh giá tổng quát và loại trừ chống chỉ định, cũng như được tư vấn kỹ về lợi ích – nguy cơ.
3. Cơ chế hoạt động của thuốc giảm cân
Các loại thuốc giảm cân được FDA (Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ) hoặc các cơ quan quản lý y tế khác phê duyệt hoạt động theo các cơ chế khác nhau:
- Giảm cảm giác thèm ăn: Một số thuốc tác động lên các trung tâm trong não bộ để giảm cảm giác đói và tăng cảm giác no (ví dụ: Liraglutide).
- Giảm hấp thu chất béo: Orlistat là một ví dụ, hoạt động trong đường tiêu hóa để ngăn chặn việc hấp thu một phần chất béo từ thức ăn.
- Kết hợp nhiều cơ chế: Một số thuốc kết hợp các cơ chế khác nhau để tăng hiệu quả.
- Thuốc ức chế hấp thu chất béo (Orlistat): cơ chế ngăn men tụy phân hủy mỡ, khiến khoảng 30% chất béo ăn vào không được hấp thu và thải ra ngoài. Hiệu quả giảm cân trung bình khoảng 3–5% trọng lượng sau 1 năm. Tác dụng phụ thường gặp là đầy bụng, đi ngoài phân mỡ.
- Thuốc tương tự hormone GLP-1: đây là tiến bộ mới trong điều trị béo phì. Chẳng hạn như liraglutide (Saxenda) tiêm dưới da hàng ngày, vốn là thuốc trị tiểu đường, nay dùng liều cao để giảm cân. Chúng hoạt động bằng cách bắt chước GLP-1 – một hormone ruột làm chậm tiêu hóa, giảm cảm giác đói và tăng tiết insulin. Hiệu quả giảm cân rất ấn tượng. Liraglutide liều 3.0mg/ngày cũng giảm ~8% trọng lượng sau 12 tuần sử dụng. Tác dụng phụ thường là buồn nôn, nôn, tiêu chảy (do chậm tiêu).
- Mức giảm cân: Tùy thuộc vào loại thuốc và đáp ứng của từng cá nhân. Mức giảm cân này đủ để cải thiện đáng kể các yếu tố nguy cơ tim mạch và chuyển hóa liên quan đến béo phì.
4. Những điểm cần lưu ý khi dùng thuốc giảm cân
4.1. Thuốc giảm cân không phải là giải pháp độc lập
Thuốc giảm cân chỉ là một công cụ hỗ trợ và cần được kết hợp với chế độ ăn uống lành mạnh, hoạt động thể chất và thay đổi hành vi. Nếu không duy trì lối sống lành mạnh, cân nặng có thể tăng trở lại sau khi ngừng thuốc. Các hướng dẫn mới nhất nhấn mạnh việc sử dụng thuốc như một phần của chiến lược quản lý cân nặng toàn diện.
4.2 Cần theo dõi chặt chẽ khi dùng thuốc
Việc sử dụng thuốc giảm cân đòi hỏi sự theo dõi thường xuyên của bác sĩ để đánh giá hiệu quả, quản lý tác dụng phụ và điều chỉnh liều lượng nếu cần. Thuốc thường được bắt đầu liều thấp rồi tăng dần (đặc biệt với thuốc tiêm GLP-1) để giảm tác dụng phụ. Bệnh nhân cần theo dõi định kỳ với bác sĩ để đánh giá hiệu quả (thường 3 tháng một) và an toàn (kiểm tra huyết áp, mạch, xét nghiệm nếu cần). Nếu sau 3–6 tháng dùng thuốc mà không giảm được ít nhất 5% trọng lượng thì nên ngừng hoặc đổi thuốc khác.
4.3. Nguy cơ tái tăng cân sau khi ngừng thuốc
Một thách thức là khi ngừng thuốc, cân nặng có xu hướng tăng trở lại. Ví dụ, nghiên cứu theo dõi sau khi ngừng thuốc giảm cân semaglutide cho thấy bệnh nhân tăng trở lại khoảng 2/3 số cân đã giảm trong vòng 1 năm, và các cải thiện sức khỏe cũng mất đi. Điều này cho thấy nhiều thuốc cần dùng dài hạn để duy trì hiệu quả – tương tự như điều trị bệnh mạn tính. Tuy nhiên, dùng thuốc kéo dài cũng đặt ra vấn đề chi phí và nguy cơ tác dụng phụ tích lũy. Vì vậy, bác sĩ sẽ cân nhắc lợi ích/nguy cơ khi quyết định tiếp tục hay ngừng thuốc, và luôn nhấn mạnh việc duy trì lối sống kiêng khem sau khi ngừng thuốc để hạn chế tăng cân lại.
4.4. Các tác dụng phụ của thuốc giảm cân
Mỗi thuốc có tác dụng phụ riêng. Orlistat có thể gây tiêu chảy phân mỡ và giảm hấp thu vitamin tan trong dầu (cần bổ sung vitamin).. Thuốc GLP-1 hay gây buồn nôn, và có cảnh báo nguy cơ viêm tụy hiếm gặp. Tất cả các thuốc giảm cân đều chống chỉ định cho phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú. Việc tự ý mua và dùng thuốc giảm cân không kê đơn là rất nguy hiểm – nhiều sản phẩm “thuốc giảm cân” bán trôi nổi chứa chất cấm (như sibutramine) gây hại cho tim mạch.
4.5. Chi phí thuốc giảm cân cao
Thuốc giảm cân có thể tốn kém và không phải lúc nào cũng được bảo hiểm chi trả. Việc sử dụng lâu dài đòi hòi chi phí nhất định.
5. Kết luận Thuốc giảm cân trong điều trị giảm cân
Thuốc giảm cân có thể là một công cụ hữu ích và hiệu quả trong điều trị béo phì cho những người có chỉ định phù hợp, đặc biệt là khi béo phì đi kèm với các bệnh lý liên quan. Thuốc giảm cân giúp bệnh nhân đạt mức giảm cân ~5–15% tùy loại thuốc, qua đó cải thiện bệnh lý đi kèm. Song, việc dùng thuốc phải được chỉ định đúng đối tượng, kết hợp chặt chẽ với thay đổi lối sống và theo dõi y tế.
Người dùng thuốc cần hiểu rằng thuốc hỗ trợ chứ không thay thế nỗ lực ăn kiêng, tập luyện, và cần chuẩn bị tâm lý dùng thuốc lâu dài nếu muốn duy trì kết quả. Những tiến bộ mới đang mở ra hy vọng lớn, nhưng cũng đặt ra thách thức về chi phí và cân nhắc an toàn lâu dài. Bác sĩ chuyên khoa sẽ giúp bạn lựa chọn phương án tối ưu, an toàn nhất trong hành trình giảm cân của mình.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh béo phì - Bộ Y Tế
2. O'Neill, Elizabeth S et al. “Injectable Weight Loss Medications in Plastic Surgery: What We Know, Perioperative Considerations, and Recommendations for the Future.” Plastic and reconstructive surgery. Global open vol. 12,1 e5516. 24 Jan. 2024
Nội dung bài viết được tổng hợp và chia sẻ bởi TS. BS. Nguyễn Thị Kiều Thơ - Ths. BS. Nguyễn Đức Vượng. Mong bài viết này hữu ích với các bạn. Cảm ơn các bạn vì đã dành thời gian cho những bài viết của Thẩm mỹ Miracle.
